ტრადიციების მრავალფეროვნება

ტრადიციების მრავალფეროვნება

არსეებობს დადებითი და უარყოფითი ტრადიციები.ერთი საზოგადოების წინსვლას ემსახურება,მეორე კი მძიმე ტვირთად აწევს საზოგადოებას.ტრადიციები არა მხოლოდ ალამაზებენ ადამიანის ცხოვრებას,არამედ ხელს უწყობენ ისტორიული ცნობების უკეთესად გაგებას.თითოეულ ერს საკუთარი და სხვებისაგან განსხვავებული ტრადიცია აქვთ, მაგრამ ქართული ტრადიცია გამოირჩევა თავისი სიძველიტა და ორიგინალურობით. ხამგრძლივი ისტორიული განვითარების განმავლობაში ქართველმა ხალხმა შეიმუშავეს ცხოვრების საკუთარი წესი. შექმნეს მდიდარი ტრადიციები, ზნე-ჩვეულებები, ადათები, დღესასწაულები და თაობებს მემკვიდრეობით დაუტოვეს სამოქმედოდ.ტრადიციები დროის მიხედვით განიცდიდნენ ცვლილებებს. მიუხედავად ამისა, ქართველმა ერმა შეძლო შეენარჩუნებინა ტრადიციებისთვის პირვანდელი სახე, თუმცა უმნიშვნელო ცვლილებებით.
ქართველები გამოვირჩევით სხვადასხვა ტრადიციებით. ყველა კუთხისთვის არის დამახასიათებელი განსხვავებული წეს-ჩვეულებები.მაგ:რაჭული, სვანური, იმერული, მთიულური და ა.შ. დღემდე შემორჩენილი ტრადიციები,როგორიცაა სტუმარ-მასპინძლობის, ქორწინების, გლოვის,სუფრის, ვაზის და სხვა მრავალი,მეტად აქტუალურია და დგესაც მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ქართველ საზოგადოებათა შორის.
საქართველო დიდი მემატიანით გამოირჩევა. ამიტომ მოხდა ისე რომ ძველი ტრადიციები მივიწყებას მიეცა. ასეთებია: ყეენობა,ჭონა, მამითადი,ძუძუმტეობა, ფიცვერცხლი,და სხვა მრავალი, რომელსაც ქართველი ისტორიკოსები აქტიურად იკვლევენ.
ქართველები ასევე გამოირჩევიან ქართული ტრადიციული სამოსით. რომელიც ხაზს უსვამს ქართული კულტურასა და სულზე. მამაკაცისა და ქალის სამოსზე სხვადასხვა კუტხეში ორნამენტებს ტავისი დატვირთვა გააცნია. მაგალითად: ხევსურეთში ქუდსა და სამოსზე გამოსახულია ჯვარი, რომელიც ხაზს უსვამს მათ რწმენაზე. ქალისთვის მანდილს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. იგი სისპეტაკეს უსვამს ხაზს.
ქართული ცეკვა გამოირჩევა თავისი ორიგინალურობიტ. ის ყველაზე კარგად გადმოგვცემს ქარტველი ერის ისტორიას. მაგალითად ხანჯლური ქართველი კაცის სივაჯკაცესა და სიმამაცის გამოვლინებაა. აქ ფარითა და მახვილით მამაკაცები ბრძოლის სცენას გვიხატავენ, სადაც ისინი სიმამაცით და ბრძოლოს ჯინიტ არიან აღსავსენი. ასევე არის ცეკვა ქართული, ხევსურული, სვანური, აჭარულუი, სამაია, ხორუმი, კინტაური,რაჭული, რომლებიც საკუთარი კუტხისთვის დამახასიათებელ სულს გვაჩვენებს. ეს ცეკვები ერთგვარი სიუჯეტია, რომლის კურებისას მაკურებელი კიტხულობს სათქმელს. ეს იქნება სატრფიალო თუ საბრძოლო.
ქართველი ერი გამოირჩევა რწმენის სიმტკიციტ. ამიტომ მათ ბევრი საეკლესიო დღეობა აქვთ. ასეთია მაგალითად მცხეთობა, ალავერდობა, სვეტიცხოვლობა, და სხვა მრავალი კუთხისათვის დამახასიათებელი. მცხეთობა ცარმოშობით არის წარმართული. მან მრავალ საუკუნეებს გაუძლო. განთავისუფლდა რიტუალური მხარისაგან და მიიღო ქრისტიანული სახე.
საქართველოში ვაზს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. მისი მოვლის კულტურა საუკუნეების მანძილზე ყალიბდებოდა. ასევე მნიშვნელოვანია ღვინის დაყენების ტრადიცია. რომელსაც ერთგვარი სადღესასცაულო რიტუალის ფორმა ქონდა. ეს ბარაქის სიმბოლოდ ითვლება და ქართულ სუფრაზე მას დიდი ადგილი ეჭირა და კვლავაც აგძელებს აქტუალურობას. ქართული სუფრის ტრადიციები მრავალფეროვანია. ქარტველები დიდი მოწიწებით ექცევიან მას. ქარტულ სუფრისტვის დამახასიათებელია თამადა და ტრადიციული სადღეგრძელოები...



წყარო: გივი ახვლედიანის "ტრადიციები და თანამედროვეობა"

ქართული ტრადიციები და ადათ-წესები...

თამადა, ქართული პურობის, სუფრის გამძღოლი. ჩვეულებრივ, მასპინძელი ან თანამეინახენი თამადად ირჩევენ ჭარმაგ პატივსაცემ მამაკაცს, რომელიც სუფრის თადარიგის მცოდნედ და მჭევრმეტყველად ითვლება. სუფრის დანიშნულების (ქორწილი, ძეობა, დღეობა, ქელეხი და სხვა) მიხედვით, თამადას ევალება ტრადიციული სადღეგრძელოების წარმოთქმა, სმის წესების, სუფრის წესრიგის, ცეკვა-სიმღერისა და ლხინის მთლი მსვლელობის რეგულირება. ეთნოგრაფიული მონაცემებით, ძველად ოჯახებში თამადობას ბავშვობიდანვე აჩვევდნენ. საქართველოს მთიანეთის საკულტო დღეობა-წვეულებებზე თამადას არ ირჩევდნენ - მის მოვალეობას ხევისბერი ან გვარ-ხატის რომელიმე მსახური ასრულებდა, საოჯახო სარიტუალო პურობას კი ოჯახის უფროსი მამაკაცი უძღვებოდა. ზემო სვანეთში "თამადა", "თამათა" ერქვა თიბვის მესვეურს, წინამძღოლს, რომელიც მუშაობისას სიმღერას იწყებდა. "თამადის" ნაცვლად ზოგჯერ თურქულიდან შემოსულ სიტყვას "ტოლუმბაშსაც" (თურქ. toplum başı – თავყრილობის/შეკრების უფროსი/თავი/ მეთაური) ხმარობენ. ალ. ჯამბაკურ-ორბელიანის ცნობით, "ტოლუმბაში" "ამხანაგების თავს" ნიშნავს.თანამედროვე ფასეულობების მიმართება ქართულ ტრადიციებთან და ფასეულებათა ევოლუცია. თამადა – ეს არის ლხინის ან მწუხარების მიმდინარეობის ორგანიზების ცენტრალური ფიგურა. მას საქვეყნოდ ირჩევს ოჯახის უფროსი. ამ რიტუალით იგი ხაზს უსვამს თამადის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას. თამადა სასურველია იყოს იმ საზოგადოებაში პატივცემული, განათლებული, ენაწყლიანი, მომთმენი. უნდა იცნობდეს ოჯახს, შეკრებილ საზოგადოებას, ქართული სუფრის ტრადიციებს, მსვლელობას. დღევანდელ რეალობაში მთავარია თამადას ეკავოს კარგი თანამდებობა და სხვას უკვე ყურადღება არ ექცევა. თამადის ძირითადი მოვალეობაა მოახდინოს ლხინის მსვლელობის ორგანიზება. ამისათვის მისი მთავარი ინსტრუმენტი არის სადღეგრძელო, მისი შინაარსი, სადღეგრძელოთა რიგი და მათი მონაცვლეობის ტემპი. სადღეგრძელო, თავისი შინაარსით, არის ლოცვის ვარიანტი. სასურველია, თამადის სიტყვა არ სცილდებოდეს სწრაფი აღქმის ზღვარს (სავარაუდოდ 3-4 წუთი). ის, რომ თამადის სიტყვა არ უნდა სცილდებოდეს 3-4 წუთს, დღეს უკვე თამადას შეუძლია 10 წუთი ილაპარაკოს, რაც მონოტორულია და სუფრის წევრების დაინტერესებას ვერ ახდენს და ხშირ შემთხვევებში არც უსმენენ მას. თამადა ვალდებულია ყოველთვის ახსოვდეს _ ადამიანები ლხინში მოდიან გასართობად. გართობის ყველაზე მიმზიდველი ფორმა არის ურთიერთობა. თამადა კი არის ამის ხელის შემწყობი ( ყველამ კარგად იცის რა შემაწუხებელია გაუთავებელი “მომისმინეთ, მომისმინეთ”) სადღეგრძელოთა რიგი განსაზღვრულია. მასში შეიძლება გამოვყოთ რამდენიმე ჯგუფი, რიგითობის მიხედვით. პირველი სადღეგრძელო არის მადლობა ღმერთს! სადღეგრძელოთა პირველ ჯგუფს განეკუთვნება სადღეგრძელოები ლხინის მიზეზის გარშემო (იუბილარის, მექორწილეების, მათი ოჯახის წევრებისა და ნათესავების და სხვ.); მეორე ჯგუფს განეკუთვნება აუცილებელი სადღეგრძელოები (წასულების, სამშობლოს, დამსწრე საზოგადოების პერსონულად ან გარკვეული ჯგუფების მიხედვით და სხვ.); მესამე ჯგუფს განეკუთვნება თავისუფალი სადღეგრძელოები . ევოლუცია განიცადა სადღეგრძელოთა თანმიმდევრობამ. დღეს ხალხს თავისუფალი სადღეგრძელოები ურჩევნია, ვიდრე მშვიდობის , სამშობლოს და ა.შ სადღეგრძელოების თქმას. მეკვლეობა, ახალ წელს ნაყოფიერება-ბარაქიანობის მაღალმოსავლიანობის, ბედნიერება-სიკეთის უზრუნველყოფის მიზნით მეკვლის მიერ ოჯახის დალოცვისა და გარკვეული რიტუალების შესრულების ჩვეულება. თავდაპირველად, როცა კალენდარული ახალი წელი ემთხვეოდა ახალ სამეურნეო წლის ანუ, შესაბამისად, აგრარული კალენდრის დასაწყისს, მეკვლის — ახალი წლის პირველი მომლოცველის — ერთ-ერთი მთავარი მოვალეობა იყო რიტუალური ხვნა-თესვა, პირველი, რიტუალური კვალის გავლება. ამ ჩვეულების გადმონაშთში ბოლო დრომდე შემორჩა ყოფას მეკვლეობის მიერ კარმიდამოში ან ოჯახში მარცვლეულის მობნევის სახით. დროთა განმავლობაში მეკვლეობამ კვლის გამვლების თავდაპირველი ფუნქცია დაკარგა და იგი მხოლოდ „ფეხბედნიერი“ მომლოცველის ანუ „მეფეხის“ მნიშვნელობით შემორჩა ყოფას. ძველად ადამიანებთან ერთად მეკვლეობაში მონაწილეობას იღებდა აგრარულ კულტურებთან დაკავშირებული ხარი, ცხვარი ან ცხენი. მფერხავი, მომლოცველ-მოცეკვავე გურიაში, მეფეხური ან მეფერხე — იმერეთში, მეკვლე — ხევსურეთში. ტერმინის წარმოშობა დაკავშირებულია საახალწლო რიტუალურ წეს-ჩვეულებასთან. ფერხავობის დღეს (ახალი წლის მეორე დღე) ოჯახში მისალოცად მივიდოდა უცხო კაცი და ოჯახის ყელა წევრს ეცეკვებოდა. ხალხის რწმენით, როგორი ფეხისაც იყო მფერხავი, ისეთი წელიწადი დაუდგებოდა ამ ოჯახს. ჩიჩილაკი, ხის ფორმის რიტუალური საგანი. მზადდებოდა საახალწლოდ მიკვლევა-მილოცვისათვის. გავრცელებული იყო დასავლეთ საქართველოში. არსებობდა ჩიჩილაკის რამდენიმე ნაირსახეობა, რომელთაგან განსაკუთრებით სრულყოფილი ჩანს გურული კალპიანი ჩიჩილაკი. ჩიჩილაკს ამზადებდნენ თხილის მსხვილი ჯოხისაგან. ჯოხს ჯერ გაახურებდნენ მეტი დრეკადობისათვის, კანს გააცლიდნენ და მახვილი დანით ბოლოდან წვერისაკენ იწყებდნენ თხელი ბურბუშელების ათლას. ბურბუშელას წვერიდან ერთი გოჯის დაშორებამდე უწყვეტად გაიტანდნენ და ზეაკეცავდნენ. ოსტატი ასობით გრძელ ბურბუშელას აჭრიდა და აკეცავდა. მათ ჩიჩილაკის ან "ბასილას" წვერი ერქვა. აკეცილ ბურბუშელებს შემდეგ ისევ ღერძზე გადმოფენდნენ და გამოვიდოდა ხის მსგავსი საგანი, რომელსაც ძირზე უმაგრებდნენ სადგარს. ზედა წვეროს ჯვარედინად ჩაჩეხავდნენ და შიგ ჯვრის სახედ ჩასვამდნენ წვერწამახულ ჯოხებს, რომელთა ბოლოებზე ჩამოაცვამდნენ ორ ბროწეულს ან ვაშლს, ორ სფერულ კვერცხს, ე. წ. "ყვინჩილებს". ჩიჩილაკზე ჰკიდებდნენ გაპუტულ შაშვს, რომელისაც ფრთისა და ბოლოს ბუმბულს უტოვებდნენ. სამკაულს, ფერად ძაფებს, ფოჩიან კანფეტს. იმერეთში სცოდნიათ ჩიჩილაკის ენდროთი შეფერადება. კალპი მარადმწვანე სუროსაგან და წითელმარცვლიანი კურკანტელის ლერწებისაგან მოწნული რგოლია, რომელსაც ჩიჩილაკის ზემოდან ბურბუშელის შეკრების ადგილას დგამდნენ. კალპზე დებდნენ ყველითა და კვერცხით შეზავებულ გულამოჭრილ კვერცხს, ბოკელს, ზემოდან ადგამდნენ ყვინჩილებიან ჯვარს. კალპის დადგმა ჩიჩილაკისთვის აუცილებელი არ იყო. კალპის მსგავსად რაჭაში მზადდებოდა გვერგვი, რომელიც რიტუალში დამოუკიდებლად მონაწილეობდა. ჩიჩილაკის მსგავსად ხის ტოტების შემკობა და საჩუქრად მირთმევა სცოდნიათ საქართველოს სხვა კუთხეებშიც. ასეთი იყო სახადის განმგებელთათვის, "ბატონებისათვის" მისართმევი ხე; საჩუქრებითა და ხილით შემკულ ხეს, "მაშხალას" მიართმევდნენ ხოლმე ხევში ნეფე-დედოფალს. სვანეთში მიცვალებულის სახელზე აკეთებდნენ ე. წ. "კამარას", რისთვისაც ზრდადასრულებული, ტანმაღალი ხის წვერს მიწამდე მოხრიდნენ და დაამაგრებდნენ, ხოლო ზედ სხვადასხვა შესაწირავს დაჰკიდებდნენ. ჩიჩილაკი და სხვა რიტუალური ხეების რწმენა სათავეს იღებს ცხოვრების ხესა და ნაყოფიერებასთან დაკავშირებული იდეებიდან. ანალოგიური რწმენები გავრცელებულია ევროპის მრავალ ხალხში. ლუდთან დაკავშირებული ტრადიციები საქართველოს მთიელები-ხევსურები, თუშები, ფშავები, გუდამაყრელები და მოხევეები ტრადიციულ დღესასწაულებს თავიანთი გამოხდილი ლუდით იხდიდნენ. დღესასწაულები საკმაოდ ბევრი იყო, რაც ქართული ლუდის ხარისხზე და განვითარებაზე პირდაპირპროპორციულად მოქმედებდა. ალკოჰოლური სასმელის თავდაპირველი საზრისი რელიგიური აქტია, რომელიც ეთნოგრაფიულ მეცნიერებაში გაზიარებულია როგორც ღვთაებრივი, წმინდა სასმელით ღმერთებთან თანაზიარობის იდეა და იგი ითვლებოდა ყველაზე წმინდა შესაწირად. პირველყოფილი ანიმისტი ადამიანი, რომლისათვისაც ბუნება გასულიერებულია, ალკოჰოლური სასმელით აღგზნებას, მასში ღვთაების ჩასახვად მიიჩნევს, რაც უკიდურესად აძლიერებს მისი, როგორც საკულტო-საღვთო სასმელის მნიშვნელობას. ეს ვითარება გამოსჭვივის ყველა სახალხო დღესასწაულში. თავისი დანიშნულებით ეს თავყრილობანი უფრო მეტია ვიდრე დღესასწაული, რადგან იგი ოდითგანვე ქცეულა სტუმარ-მასპინძლობის შეურყეველი წესის ჩამომყალიბებლად, გმირობისა და ვაჟკაცობის გასაძლიერებლად, ნათესაობის  შემკვრელ-შემნივთებლად და ზოგადად, ადამიანთა სულიერების ასამაღლებლად. ასეთი იყო დღესასწაულის დანიშნულება საქართველოს მთაში, შეუძლებელი იყო მათი შეუსრულებლობა და ამიტომაც ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ჩამოყალიბდა ქართული მთის დღესასწაულის დაახლოებით ერთნაირი სისტემა, რომელიც უხვადაა დასურათებული არქაული საწესო-სარიტუალო ჩვეულებებითა და პრაქტიკული სამეურნეო ქმედებებით, რომელთაგან ლუდის გამოხდა-დადუღება ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან აქტად წარმოგვიდგება.